Sayfa 1 / 4
Adları kaldı yadigâr
Osmanlı İmparatorluğu'nun gücünü, ihtişamını ve kültür zenginliğini göstermesi açısından saraylar tarihimizde önemli bir yer tutar. Osmanlı'nın Bursa'dan sonraki başkenti olan Edirne ve Edirne Sarayı da bu açıdan incelendiğinde, geniş bir bilgi hazinesi olarak ufkumuzu genişletir. 
Edirne'de inşa edilen ilk Osmanlı Sarayı Sultan I. Murat tarafından Muradiye bayırı ve Kırlangıç bayırı arasına, yeni saray (Saray-ı Cedid) denilen sarayı 1365 yılında inşa ettirmiştir. Sonrasında Sultan II. Murad 1451 yılında Tunca nehri kenarına bir diğer saray inşa emri vermiş, ancak saray tamamlanamadan vefat etmiştir. Oğlu Sultan II. Mehmet (Fatih) döneminde sarayın inşasına devam edilmiş ve bu saray Saray-ı Cedid-i amire (Sultan'ın yeni sarayı) adını almış ilk saraya ise Saray-ı Atik (Eski Saray) denmiştir. İşte bu saray Topkapı Sarayı gibi diller destan Osmanlı Hanedanının ilk sarayı Edirne Saray-ı Hümayunu'dur. 
Solakzade tarihinde Sultan Yıldırım Bayezid'in yaptırdığı bir saraydan bahsedilmekle beraber bunun saray olmadığı, ya yapılan eski saraya ek kasr veya yine Köseç Balaban camii civarında eğlence düzenlediği rivayet edilen hamama yakın bir kasr inşa ettirmiş olması mümkündür. 
Yine Fransız bir Mimar tarafından yayınlanan Sanay-i İslamiye adlı eserde Sultan IV. Mehmed'in (Avcı) Sarayakpınar civarında onbin amele ile bir saray yaptırdığı anlatılmakla beraber bunun bir saraydan ziyade bir kasr olduğunu söylemek daha doğru olacaktır. Edirne Sarayları içerisinde en önemlisi hiç şüphesiz, II. Murat döneminde yapımına başlanan, Fatih Sultan Mehmet tarafından bitirilen, Saray-ı Cedid-i Amire yani Yeni Saraydır.
Tarih boyunca birçok fetih hazırlıklarına tanıklık etmiş, önemli devlet adamlarını, elçilerini ve misafirleri ağırlamış olan bu saray, Osmanlı Padişahlarının ve ailesinin yanı sıra, devlet kademesindeki diğer şahsiyetlerin de günlük yaşayışlarını ve kültürüne ait üzerinde taşıdığı izleri yakın zamana kadar barındırması bakımından önem arz etmektedir. Saray-ı Ceddide-i Amire
Edirne şehir merkezinin dışında kuzey yönünde Tunca nehrinin batısındadır. Yaklaşık olarak 3 milyon metrekare araziden ve içinde büyük cüsseli ağaçlardan oluşan bir arazidir. Bu alana kuzeyden giren Tunca nehri batıya doğru yönelerek sarayın bahçesini terk eder. Tunca'nın doğu tarafında ise içinde türlü kasırlar bulunan Hadaik-ı Hassa (Saray bahçesi) denilen bir iç Bahçe bulunur. Tunca'nın bu kolu saray ile Hadaik-ı Hassa arasına olup, Fatih Sultan Mehmet bu kolun üstüne rıhtımlar yaptırmış ve yatağına da mermer döşetmiştir. Tunca'nın diğer bir kolu da Hadaik-ı Hassa'nın doğusundan sınırı belirleyerek ilk kol ile birleşir. Bu alan bugün Kırkpınar Güreşleri'nin yapıldığı alana denk düşer. Edirneliler arasında bu bölgeye Tavuk Ormanı denmekle birlikte bunu sebebi bilinmemektedir. Hadaik-ı Hassa (Saray Bahçesi)
Hadaik-ı Hassa'nın doğusunda yer alan çayırlığa ise saray ovası denmekte ve burada çeşitli meyve bahçeleri bulunmaktadır. Saray Ovası denilen bu bölge Bizans İmparatoru Kantakuzen' in yazdığı tarihinde, Prenses Komnen Çayırlığı olarak geçmektedir. Bulgar veliahdı Mişel ile Prenses Komnen' in düğün şenliklerinin burada yapıldığını ve bir hafta sürdüğünü ifade eder. Hadaik-ı Hassa'nın parçası sayılabilecek saraçhane köprüsünün doğusunda toprak parçası ise Sultan II. Osman (Genç Osman)'a Hoş Elhan kadın tarafından hediye edilerek Hadaik-ı Hassa' ya katılmıştır.
Saray'ın yapılmasıyla birlikte Fatih Sultan Mehmet tarafından binlerce ağaç bu alana diktirilmiştir. Aynı şekilde Sultan IV. Mehmet'in de Saray bahçesi ile çok ilgili olduğu ve Birinci Ahmet'in buraya 50.000'den fazla dişbudak, meşe ve ıhlamur ağacı diktirdiği bilinmektedir. Saray inşası başladığı zaman, şehir ile arada ulaşımı sağlamak üzere Sultan II. Murat devri ileri gelenlerinden Hadım Şehabeddin Paşa buraya bir köprü yaptırmıştır.
Saray-ı Ceddide-i Amire ve Osmanlı Sultanları
II. Murat döneminde bu saray da, ilk sünnet düğünü şehzadeleri Alaaddin ile Mehmet için düzenlenmiş, Edirne başkent olduktan sonra 12 yaşında tahta çıkan ilk sultan olduğu için, Edirne Sarayı'nda yapılan ilk culüs töreni de II. Mehmet için gerçekleştirilmiştir. Saray, Fatih Sultan Mehmet tarafından bitirildiğinde, Bab-ı Humayun (saray kapısı) ve alay meydanı ile bu meydanın içinde Saray Mutfağı (matbah), fırınlar, kiler, uşakların için yerler, Babüssade (saadet Kapısı), arz odası, Cihannüma Kasrı (Kasr-i Padişahi), kum kasrı ile Saray Haremi (Harem-i Hümayun) ve Enderun yer almaktaydı. Edirne Sarayı hakkında bir risale kaleme alan Bostancı başı Aşık Ali Ağa, Fatih Sultan Mehmet zamanında 10.000 kişiye erişmiş bir saray kadrosundan bahseder.
Sultan II. Bayezid devrinde ise saray için herhangi bir yapıldığına dair bilgi olmamakla beraber Sultanın saraya bir kilometre mesafede yaptırdığı Külliye dahilindeki camiye ulaşım için Tunca nehrine rıhtımlar yapılmış ve nehir yatağı temizletilmiştir.
Yavuz Sultan Selim'in Edirne'ye tutkusu bilinmekle beraber kısa süren hükümdarlığı ve uzun doğu seferleri dolayısıyla saraya bir ek yapılmadığı bilinmektedir. Kendisinin aynı zamanda İstanbul'da da önemli bir eser yoktur.
Kanuni Sultan Süleyman dönemi Edirne sarayının önemli aşamalar geçirdiği ve yeni yapılar eklendiği bir dönemdir. İlk önce Mevlevihane (Muradiye camii tarafına ) bir kâgir köprü inşa ettirmiştir. Kanuni Köprüsü diye de bilinen köprü bugün Edirne'yi Sarayiçi'ne bağlar. Haseki Hürrem Sultan adına yaptırılan Edirne'ye getirilen su şebekesinin boruları da bu köprüden Sarayiçi'ne geçirilmiştir. Kanuni köprüsü ile Fatih Köprüsü arasındaki Hadaik-ı Hassa'ya (Tavuk Ormanı) Terazi Kasrı ve Adalet Kasrı yaptırılmıştır. Batı seferleri dolayısıyla Edirne'ye sık sık uğrayan Kanuni Sultan Süleyman, Hünkar Sofası denilen bir büyük divanhane (salon) yaptırmıştır. Bu salonun boyu 34 zira (26 m.), eni ise 24 zira (18 m.) yani yaklaşık 468 m²'lik bir salondur. Bu yapının pencere ve kapı kanatları sedef ve fildişi nakış işlemeli duvarları zamanın en kıymetli çinileri ile döşeliymiş.
Saray kapılarına ve köprü girişlerinde muhafızların nöbet yeri olarak granitten yapılmış büyük küreler konulmuş ve ileri ki zamanlarda bunlar halk tarafından Fatih'in top mermileri zannedilmiştir. Sultan II. Selim, babası Kanuni Sultan Süleyman döneminde Edirne'de Kaymakamlık görevinde bulunmuş Edirne'ye olan tutkusunu Selimiye Camii'ni yaptırarak göstermiştir. Edirne Sarayına ise Tunca nehrinin iki kola ayrıldığı, Hadaik-ı Hassa (Tavuk Ormanı) denilen bölgenin kuzeyine Mumuk Sarayını yaptırmıştır.
Sultan I. Ahmet 1612 (H.1021) senesinde yaptığı ziyarette İmadiye Kasrı ile Harem-i Hümayun arasına bir duvar çektirerek bu duvarın üzerine bir kasır ve mescit (Secdegah-ı Ahmet Han) inşa ettirmiştir. Sırık meydanı denilen yere bakan kasır yapıldıktan sonra, Padişah bayram şenliklerinin bu meydanda yapılmasını emretmiştir. Kendisi de bu törenleri bu kasırdan seyretmiş, o dönemlerden belli bir döneme kadar halk ve esnaf bu meydanda bayramlaşmayı adet haline getirmişlerdir.
1613 (H.1022) yılında yaptığı ziyaretinde ise kış aylarını Edirne'de geçirmiş, İstanbul'da Piyade kayığı getirerek Tunca da gezintiler yapmıştır. Bundan sonra saray halkının Tunca da kayık gezintileri adet olmuştur. Sultan IV. Mehmet, 35 senelik Padişahlık döneminin çoğunu Edirne'de geçirmiştir. Edirne Sarayı onun döneminde en parlak dönemini geçirmiş, birçok kasırlar havuzlar ve sebiller inşa ettirmiştir.
Onun zamanında sarayda şaşalı sünnet düğünleri icra edilmiş, ziyafetler verilmiş, ok ve tüfek atış yarışmaları yapılmış, at yarışları güreş turnuvaları ve daha birçok etkinlik düzenlenmiştir. İstanbul'daki sarayla ilgili birçok zümre Edirne'ye taşınmış, şehrin çarşı ve pazarında çok hızlı gelişmeler meydana gelmiştir. Aşık Ali Ağa Sultan IV. Mehmet'in saltanat yıllarında Edirne Sarayı'nda Bostancılar ve Baltacılar dahil olmak üzere 6.700 kişilik bir nüfus olduğunu belirtmektedir.
Hadaik-ı Hassa (Tavuk Ormanı-Saray Bahçesi) onun döneminde düzenlenmiş Kırklareli ve Bulgaristan'dan binlerce fidan getirilmiş ve buraya dikilmiştir. Sarayda ise av köşkü, Hızırlık Kasr-ı, İydiye Kasr-ı, Yıldız Kasr-ı, Saray-ı Akpınar, Çömlekköy kasırları divanhaneler, havuzlar, sel sebiller, inşa ettirmiştir. Kum Kasrı, Kasr-ı Padişahi, ve Arz odası gibi önceden yapılmış saray bölümlerinin tamiri yapılmıştır.
Sultan IV. Mehmet'ten sonra tahta geçen Sultan II. Süleyman'da 3 senelik Padişahlığını kısmen Edirne'de geçirmiş Edirne Sarayı'nda yaşamış ve orada ölmüştür.
Sultan II. Ahmet, Edirne'de tahta çıkmış 4 yıl tahtta kalmış ve Edirne'de vefat etmiştir. Sultan IV Mehmet dairesi civarında, 5 oda ve 1 hazine odasından meydana gelen bir yapı yaptırmıştır. Sultan II. Mustafa da babası Sultan IV. Mehmet gibi inşaat meraklısıydı. Babasının yaptırdığı dairesini tamir ettirmiş ve yeniden düzenlettirmiştir. Valide Sultan dairesine havuzlu büyük bir divanhane (salon) yaptırmıştır. Padişah kasrı tavanlarını tezhip ettirmiştir. Saray sularının yeterli olmamasını ve mermer havuzların çabuk kirlenmesinden dolayı Hızırlık (Hıdırlık) Kasrı civarından bönce kaynağından saraya su getirtmiştir.
Sultan III. Ahmet, İstanbul'da Haliç ve Sadaba'ı kasırlarla donatmış olmasına rağmen Edirne Sarayına bir eser yaptırmamıştır. Ancak Edirne Sarayı'nda şaşalı ziyafetler çekmiş, saray ovasında büyükçe bir orduya resmi geçit töreni yaptırmış, fetih dönemlerini hatırlatmıştır. Macaristan bağımsızlık mücadelesinin kahramanlarından Kral Rakoçi kaybettiği savaş sonrası Fransa'ya sığınmış, Sultan III. Ahmet'in daveti sonucu bir süre Edirne Sarayı'nda kalmış sonra da Tekirdağ'a yerleşmiştir.
Sultan III. Ahmet'in 3 Ekim 1718'de İstanbul'a dönmesi Edirne Sarayı terk edilişinin ilk gününü yaşar. Oğlu Sultan II. Mustafa 1769'da Edirne'ye son bir kez daha ziyaret için gelmiş ve bir daha saraya Osmanlı sultanlarından hiç biri uğramamıştır. Kullanılmaz olduğu için bütün binalar çürümüş ve harap olmuştur. 1750 depremi ise sarayın bir çok yapısının zarar görmesine vesile olmuştur.